Luật TGPL sau 8 năm: Nhân văn, tiến bộ nhưng cần điều chỉnh

Phát biểu khai mạc, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh, sau gần 8 năm thực thi, Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL) năm 2017 đã khẳng định rõ tính nhân văn của chủ trương "không để ai bị bỏ lại phía sau", tạo điều kiện để người yếu thế tiếp cận pháp luật và công lý bình đẳng hơn. Công tác TGPL đã góp phần nâng cao nhận thức pháp luật của người dân, hỗ trợ quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật, đồng thời thúc đẩy cải cách tư pháp. 

Tuy vậy, quá trình triển khai cũng cho thấy một số khó khăn, vướng mắc, đòi hỏi phải sửa đổi, bổ sung để đáp ứng yêu cầu thực tiễn và phù hợp bối cảnh mới, nhất là yêu cầu chuyển đổi số và sự thay đổi nhanh chóng của hệ thống pháp luật.

Hội nghị do ông Nguyễn Thanh Ngọc Thứ trưởng Bộ Tư pháp; ông Lê Vệ Quốc - Cục trưởng Cục Phổ biến giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý chủ trì, quy tụ nhiều đại biểu là các chuyên gia pháp luật từ các Bộ, ngành; tổ chức chính trị - xã hội, Sở tư pháp và Trung tâm TGPL nhiều địa phương.

Thứ trưởng mong muốn các đại biểu tiếp tục đóng góp ý kiến thẳng thắn, thực chất, giúp Bộ Tư pháp và Tổ soạn thảo hoàn thiện hồ sơ dự án luật với chất lượng và tiến độ tốt nhất.

Tại hội nghị, bà Vũ Thị Hường - Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) trình bày tờ trình dự thảo, khẳng định mục tiêu sửa đổi là khắc phục bất cập của Luật 2017, mở rộng quyền tiếp cận TGPL, nâng cao tính chuyên nghiệp của đội ngũ thực hiện TGPL và bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ giữa các luật liên quan.

Một trong những nội dung trọng tâm là mở rộng diện người được TGPL, bảo đảm bao quát hơn các nhóm yếu thế, phù hợp điều kiện kinh tế – xã hội và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Bà Vũ Thị Hường - Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý trình bày tờ trình dự thảo.

Cụ thể, dự thảo sửa đổi hàng loạt nhóm đối tượng, trong đó có: Người bị bạo lực gia đình, thay cụm từ "nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình" để thống nhất với Luật Phòng, chống bạo lực gia đình.

Người khuyết tật, mở rộng từ nhóm "người khuyết tật có khó khăn về tài chính" thành toàn bộ người khuyết tật, nhằm bảo đảm họ được hỗ trợ pháp lý phù hợp với những hạn chế đặc thù về thể chất hoặc tinh thần.

Thân nhân liệt sĩ, bỏ yêu cầu "có khó khăn về tài chính" để đồng bộ với chính sách ưu đãi người có công và tri ân đóng góp cho đất nước.

Người nước ngoài được TGPL theo các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia. Nhóm "các đối tượng khác theo quy định của pháp luật" nhằm bao quát khi có luật mới quy định mở rộng trong tương lai.

Bên cạnh đối tượng thụ hưởng, dự thảo luật cũng sửa đổi tiêu chuẩn Trợ giúp viên pháp lý, chuẩn hóa đội ngũ cộng tác viên, mở rộng lĩnh vực TGPL (không còn giới hạn trong lĩnh vực kinh doanh – thương mại), đồng thời hoàn thiện mô hình tổ chức để phù hợp yêu cầu cải cách tư pháp và mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Mở rộng nhưng cần chặt chẽ

Đóng góp tại hội nghị, ông Đào Ngọc Chuyền - Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam đánh giá cao việc mở rộng đối tượng TGPL, đặc biệt là việc bỏ yêu cầu chứng minh "khó khăn tài chính" đối với người khuyết tật. Ông cho rằng đây là điểm tiến bộ, khắc phục sự bất cập của quy định hiện hành.

Tuy nhiên, ông lưu ý rằng việc bổ sung đối tượng "người nước ngoài" và "các đối tượng khác theo quy định của pháp luật" cần được quy định cụ thể để tránh quá rộng, gây khó khăn khi triển khai.

Ông Đào Ngọc Chuyền - Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam phát biểu.

Đại diện Sở Tư pháp tỉnh Quảng Trị đồng tình với việc mở rộng diện thân nhân liệt sĩ được TGPL, đánh giá đây là cách thể hiện sự tri ân đúng đắn. Đồng thời, địa phương đề xuất bổ sung "hộ cận nghèo là bị hại" trong các vụ việc vào diện được TGPL mà không phải chứng minh điều kiện tài chính.

Bên cạnh đó, các đại biểu cũng nhất trí với việc mở rộng mạng lưới cộng tác viên và chuẩn hóa tiêu chuẩn Trợ giúp viên pháp lý để nâng cao chất lượng TGPL.

Ở góc độ tổ chức hoạt động nghề nghiệp, ông Lê Văn Hợp - Phó trưởng Ban Tư vấn Pháp luật và trợ giúp Pháp lý (Hội Luật gia Việt Nam) nhấn mạnh cần có cơ chế thu hút nguồn lực chuyên môn từ các tổ chức chính trị – xã hội – nghề nghiệp. 

Ông dẫn chứng, dù Hội Luật gia Việt Nam hiện có 117 Trung tâm tư vấn pháp luật, nhưng số việc được tiếp nhận rất ít, đòi hỏi phải tạo cơ chế khả thi hơn để huy động sự tham gia vào TGPL.

Ông Lê Văn Hợp - Phó trưởng Ban Tư vấn Pháp luật và trợ giúp Pháp lý (Hội Luật gia Việt Nam) đóng góp ý kiến.

Về mô hình tổ chức, ông Hợp bày tỏ đồng thuận với phương án "mỗi tỉnh một Trung tâm TGPL", dưới đó có thể tổ chức các chi nhánh hoặc trung tâm khu vực tương tự mô hình Tòa án, Viện kiểm sát để bảo đảm tính chuyên nghiệp và phù hợp với điều kiện từng địa phương.

Đại diện Bộ Nội vụ cũng khẳng định ủng hộ phương án Trung tâm TGPL nhà nước có chi nhánh, đồng thời thống nhất với việc mở rộng đối tượng là thân nhân liệt sĩ.

Kết luận hội nghị, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc đánh giá cao các ý kiến tâm huyết, đa chiều từ các bộ, ngành, địa phương, các chuyên gia và tổ chức nghề nghiệp. Các góp ý đều thể hiện tinh thần trách nhiệm, bám sát thực tiễn và mang tính gợi mở quan trọng cho quá trình hoàn thiện dự thảo Luật.

Thứ trưởng đề nghị các đơn vị tiếp tục gửi ý kiến bằng văn bản để Tổ soạn thảo nghiên cứu, tiếp thu và chỉnh lý, bảo đảm dự thảo Luật vừa đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, cải cách hành chính, vừa phù hợp xu thế chuyển đổi số, đồng thời mở rộng tối đa cơ hội tiếp cận TGPL cho người dân, nhất là nhóm yếu thế trong xã hội.

Đặng Ngọc Thủy