Nhìn lại những chặng đường Hội Luật gia Việt Nam đã đi qua, các thế hệ hội viên của Hội có thể khẳng định: Lịch sử của giới luật gia Việt Nam gắn liền với lịch sử của đất nước, của dân tộc Việt Nam. Trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm, giành độc lập, tự do cho dân tộc, thống nhất Tổ quốc, cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhiều thế hệ luật gia Việt Nam trong nước cũng như đang định cư ở nước ngoài đã cùng toàn dân chịu đựng hy sinh, vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách, phát huy truyền thống, đóng góp trí tuệ cùng toàn Đảng, toàn dân giành thắng lợi trong sự nghiệp cách mạng vẻ vang của dân tộc.

          Kể từ ngày thành lập (04/4/1955), dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm của Nhà nước, Hội Luật gia Việt Nam đã tổ chức 12 kỳ Đại hội Đại biểu toàn quốc và không ngừng phát triển, trưởng thành về mọi mặt. Từ chỗ chỉ có 40 hội viên, đến nay theo báo cáo của 58 tỉnh, Thành hội;tính đến ngày 30-6-2015, đã có hơn 63.000 hội viên. Hội viên của Hội gồm những luật gia lão thành với nhiều kinh nghiệm quý báu về chuyên môn và thực tiễn, và các luật gia trẻ đầy hoài bão, đã và đang làm công tác pháp luật trong cơ quan Nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị - xã hội – nghề nghiệp, tổ chức xã hội – nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế, tổ chức văn hóa, tổ chức giáo dục, đơn vị lực lượng vũ trang. Trong các giai đoạn phát triển, nhiều hội viên của Hội được giao những cương vị trọng yếu trong các cơ quan cấp cao của Đảng và Nhà nước. Hoạt động của Hội ngày càng phong phú, đa dạng với chất lượng, hiệu quả ngày càng cao, được lãnh đạo Đảng và Nhà nước ghi nhận, bạn bè quốc tế trân trọng. Trong mọi hoàn cảnh, Hội luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam. Với những đóng góp to lớn cho sự nghiệp cách mạng của đất nước, Hội Luật gia Việt Nam đã vinh dự được Đảng và Nhà nước trao tặng Huân chương độc lập hạng nhất vào dịp kỷ niệm 40 năm ngày thành lập và Huân chương Hồ Chí Minh nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày thành lập và nhiều phần thưởng cao quý khác. Niềm tự hào đó sẽ luôn là động lực mạnh mẽ để Hội Luật gia Việt Nam tiếp tục giữ vững vai trò quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới, đặc biệt là trong thời kỳ đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân bởi đây là thời kỳ có tính cấp bách phải nhanh chóng nâng cao dân trí về pháp luật để mỗi người dân có đủ điều kiện và hiểu biết để thực hiện quyền dân chủ và nghĩa vụ của mình đối với Nhà nước.

Kỷ niệm 63 năm ngày thành lập, Hội Luật gia Việt Nam, giới luật gia Việt Nam hôm nay tự hào về lịch sử hình thành, xây dựng, phát triển của Hội, tự hào về niềm tin của Đảng và Nhà nước đã dành cho Hội và tự hào về truyền thống tốt đẹp của các thế hệ hội viên của Hội và phấn đấu giữ trọn niềm tự hào đó cho các thế hệ luật gia mai sau, tiếp tục tô thắm những mốc son trong lịch sử xây dựng và phát triển của Hội.

I. QUÁ TRÌNH THÀNH LẬP HỘI

          Quá trình hình thành, ra đời của Hội không tách rời những sự kiện quan trọng của đất nước - những tiền đề khách quan cho việc thành lập Hội.

          Ngay từ những ngày đầu của Cách mạng tháng 8 năm 1945, đông đảo luật gia đã hăng hái cùng nhân dân cả nước tiến bước dưới ngọn cờ của Đảng và Bác Hồ, tham gia xây dựng chính quyền cách mạng. Sau thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà được khai sinh, mở đầu một thời đại lịch sử mới của dân tộc Việt Nam, thời đại nhân dân Việt Nam làm chủ đất nước của mình, thời đại Hồ Chí Minh. Nhà nước mới đòi hỏi phải tổ chức một bộ máy Nhà nước mới, gồm các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp, xây dựng một hệ thống pháp luật mới đáp ứng yêu cầu của một nước Việt Nam độc lập, tự do, dân chủ. Yêu cầu đó đòi hỏi phải xây dựng một đội ngũ luật gia phục vụ Cách mạng, phục vụ đất nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, bên cạnh các nhà hoạt động chính trị được phân công nhiệm vụ xây dựng chính quyền mới, một số luật gia, sinh viên Trường Đại học Luật Đông Dương và một số luật gia được đào tạo tại các Trường đại học Pháp cũng tích cực tham gia vào các hoạt động này.

Trong những năm đầu dựng nước (1945 - 1946), đội ngũ luật gia Việt Nam phục vụ cách mạng, phục vụ đất nước được hình thành, góp phần xây dựng bộ máy chính quyền mới từ Trung ương đến cơ sở. Nhiều luật gia Việt Nam không quản ngại hy sinh, gian khổ đã hăng hái bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ, gian khổ giành độc lập. Một số luật gia tiêu biểu có vinh dự được Hồ Chủ tịch giao những trọng trách trong Chính phủ như các luật sư Phan Anh, Vũ Trọng Khánh, Nguyễn Văn Hưởng, Trần Công Tường, các luật gia Dương Đức Hiền, Vũ Đình Hoè. Được tôi luyện trong cuộc kháng chiến, đội ngũ luật gia Việt Nam phục vụ đất nước từng bước trưởng thành.

Được sự động viên, khuyến khích của Đảng và Nhà nước, ý tưởng về tập hợp đội ngũ Luật gia thành tổ chức Hội Luật gia để cùng nhau góp sức, góp tài phục vụ cách mạng đã được hình thành và thúc đẩy hiện thực hóa ngày càng mạnh mẽ. Năm 1955, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Hội nghị thành lập Hội Luật gia Việt Nam đã được tổ chức thành công và đã tập hợp khoảng 40 luật gia ở các ngành khác nhau tham gia Hội do Luật sư Phan Anh làm chủ tịch Hội.

II. QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN

Từ ngày thành lập đến nay, Hội đã trải qua 12 kỳ Đại hội Đại biểu toàn quốc. Tại nhiều kỳ Đại hội, Điều lệ Hội được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với điều kiện, môi trường hoạt động. Điều này thể hiện quan điểm tiến bộ và tầm nhìn hợp với thời cuộc của Ban lãnh đạo Hội trong các nhiệm kỳ. Trong mỗi giai đoạn, tuy phương thức tổ chức và hoạt động Hội có những điểm khác nhau nhưng vẫn bảo đảm mục tiêu, tôn chỉ của Hội.

1. Giai đoạn 1955 – 1980:

1.1 Xây dựng tổ chức và phát triển hội viên:

Các hoạt động của Hội trong những năm đầu thành lập  chủ yếu là hoạt động đấu tranh trên vũ đài chính trị - pháp lý quốc tế, do vậy các hoạt động chỉ tập trung ở Trung ương Hội, do bộ máy của Trung ương Hội đảm nhiệm, chưa mở rộng ra các ngành, các địa phương.

Tại Đại hội đầu tiên (Đại hội I) Luật sư Phan Anh được bầu làm Chủ tịch Hội. Điều lệ Hội được Đại hội thông qua và sau đó được chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt  Nhà nước phê duyệt. Thông qua đó đã thiết lập được cơ sở cho công tác tổ chức và hoạt động Hội.

          Tại Đại hội II (1957), Điều lệ Hội được bổ sung quy định: “Tuỳ điều kiện và yêu cầu, có thể thành lập Chi nhánh Hội ở địa phương”. Trên cơ sở quy định này, Hội bước đầu triển khai mở rộng tổ chức tại các địa phương.

Tại các kỳ Đại hội II, III, IV Luật sư Phan Anh tiếp tục được tín nhiệm bầu giữ trọng trách Chủ tịch Hội.

          Tại Đại hội V (1974), Điều lệ Hội được bổ sung quy định “Tuỳ theo yêu cầu và điều kiện có thể thành lập Chi hội hoặc Tổ hội viên ở địa phương và ở các ngành” để tạo điều kiện cho công tác mở rộng tổ chức Hội tại các ngành; đồng thời xác định rõ mô hình tổ chức của Hội: “Tổ chức Hội gồm có Đại hội, Ban Chấp hành, Ban Thường vụ, Ban Thư ký, các Ban chuyên trách, các Chi hội và Tổ hội viên”.

          Đại hội V và Đại hội VI sau đó, Luật sư Phan Anh tiếp tục được tín nhiệm bầu giữ cương vị Chủ tịch Hội.

          Nhìn chung trong giai đoạn 1955 – 1974, do chưa mở rộng tổ chức, phát triển hội viên, nên đến năm 1974, tổ chức của Hội mới phát triển ra một số ít địa phương, trong đó có Thành phố Hà Nội và Thành phố Hải Phòng.

          Về đội ngũ hội viên, cuối năm 1955, số hội viên là 270 người. Năm 1960, số hội viên tăng lên 333 người (gồm 216 hội viên công tác tại các cơ quan, tổ chức Trung ương và Hà Nội, 117 hội viên công tác tại một số địa phương miền Bắc). Năm 1962 (năm tổ chức Đại hội IV), số hội viên khoảng 400 người, công tác tại 95 cơ quan, tổ chức ở Trung ương và địa phương miền Bắc. Đại hội V năm 1974 thu hút gần 300 hội viên tham dự, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng về phát triển tổ chức và kết nạp hội viên.

1.2 Những thành tựu cơ bản:

Bối cảnh đất nước giai đoạn 1955 – 1980 diễn ra nhiều sự kiện quan trọng đã tác động mạnh mẽ đến hoạt động của Hội Luật gia Việt Nam. Cùng với nhân dân cả nước, Hội đã tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và góp phần giải phóng hoàn toàn miền nam, thống nhất đất nước. Ngay từ những ngày đầu thành lập, Hội đã tham gia và góp phần tích cực trong cuộc đấu tranh pháp lý đòi thi hành Hiệp định Giơnevơ. Đây là một nhiệm vụ quan trọng mà Đảng và Nhà nước giao cho Hội. Nhiều hội viên đã tham gia viết sách, viết báo để giải thích và phổ biến rộng rãi Hiệp định, vạch trần những thủ đoạn xảo quyệt của đế quốc Mỹ trên diễn đàn pháp lý trong nước và quốc tế nhằm phá hoại việc thực thi Hiệp định.

Ngoài việc tham gia tích cực cuộc đấu tranh pháp lý gắn với cuộc đấu tranh của dân tộc, Hội Luật gia Việt Nam còn góp phần phát triển pháp luật quốc tế hiện đại. Hội đã góp phần hoàn chỉnh khái niệm các quyền dân tộc cơ bản với 4 nội dung “Độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ”; hoàn chỉnh khái niệm chủ thể pháp luật quốc tế. Trong công tác đối ngoại, Hội đã đạt được nhiều kết quả tốt đẹp, trở thành thành viên của Hội Luật gia Dân chủ quốc tế. Hoạt động của Hội luôn được bạn bè quốc tế đánh giá cao và đã góp phần đáng kể vào thắng lợi chung của dân tộc.

          2. Giai đoạn 1980 – 2004:

2.1 Xây dựng tổ chức và phát triển hội viên

Trong giai đoạn này, Hội chuyển hướng hoạt động, đẩy mạnh phát triển các hoạt động trong nước, đổi mới phương thức hoạt động theo hướng thiết thực; có chất lượng; hiệu quả; vận dụng các hình thức dân vận.

(1)   Giai đoạn 1980 – 1993

Trên cơ sở Điều lệ Hội được sửa đổi, bổ sung tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI (1980), tổ chức Hội trong giai đoạn này bao gồm:

+ Ở cấp Trung ương: Trung ương Hội;

+ Ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương: Tỉnh hội, Thành Hội; 

+ Ở Huyện và cấp tương đương, ở các cơ quan Trung ương: Tổ hội viên.

Trong giai đoạn này Luật sư Phan Anh vẫn tiếp tục được tín nhiệm đảm nhận cương vị lãnh đạo cao nhất của Hội.

(2) Giai đoạn 1993 – 2004:

Trên cơ sở Điều lệ Hội được sửa đổi, bổ sung tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII (1993), Hội hoàn thiện hệ thống tổ chức theo hướng phát triển mạnh mẽ, tổ chức ra cả nước theo mô hình 4 cấp:

+ Trung ương Hội;

+ Tỉnh hội, Thành Hội (gọi chung là Tỉnh hội);

+ Huyện hội, Quận hội, các cấp hội tương đương (gọi chung là Huyện hội);

+ Tổ chức Hội ở cơ sở gồm: Chi hội cơ quan, tổ chức trực thuộc Trung ương Hội, trực thuộc Tỉnh hội và Chi hội phường, xã, thị trấn (gọi tắt là Chi hội).

Điều lệ sửa đổi năm 1993 cũng hoàn thiện một bước các cơ quan lãnh đạo của Trung ương Hội, gồm:

+ Đại hội đại biểu toàn quốc (cơ quan lãnh đạo cao nhất của Hội);

+ Ban Chấp hành Trung ương Hội;

+ Ban Thường vụ Trung ương Hội.

Tại Đại hội VIII (1993) luật gia Phùng Văn Tửu, Nguyên Thứ trưởng Bộ tư pháp, phó chủ tịch Quốc hội được bầu làm Chủ tịch Hội.

          Đại hội IX (1998) đã bầu luật gia Phạm Hưng, Nguyên Chánh án Toà án  nhân dân tối cao làm Chủ tịch Hội.

Trong nhiệm kỳ khóa IX (1998-2004), đội ngũ hội viên không ngừng được mở rộng, đưa tổng số hội viên từ 13.000 người đầu nhiệm kỳ khóa IX tăng lên 28.400 Hội viên cuối nhiệm kỳ. Qua việc khảo sát đội ngũ hội viên tại 50 tỉnh, thành Hội, 28 Chi hội trực thuộc Trung ương Hội, 80% hội viên là Đảng viên Đảng cộng sản Việt Nam và là cán bộ đương chức, 80% Hội viên có trình độ đại học và trên đại học, đáp ứng các tiêu chuẩn chính trị và có trình độ chuyên môn khá cao. Đây là một thế mạnh của Hội.

Đến đầu năm 2004, tổ chức Hội đã mở rộng ra cả nước ở 3 cấp hội. Trong nhiệm kỳ này, đã thành lập thêm được 10 Hội Luật gia cấp tỉnh, đưa tổ chức của Hội ở địa phương từ 48 lên 58 tỉnh, thành Hội. Ở Trung ương Hội đã thành lập được 44 Chi hội trực thuộc tại các cơ quan, tổ chức ở Trung ương.

2.2 Những thành tựu cơ bản

Trong giai đoạn này, sự lãnh đạo của Đảng đối với Hội Luật gia Việt Nam được tăng cường, nhiều văn bản quan trọng của Đảng, Chính phủ về tổ chức và hoạt động của Hội đã được ban hành, tạo thuận lợi cho hoạt động của Hội. Trước hết đó là Chỉ thị 34-CT/TW ngày 14/4/1988 của Ban bí thư Trung ương Đảng về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Hội Luật gia Việt Nam. Chỉ thị nêu rõ “Để tăng cường pháp chế XHCN, thực hiện việc quản lý đất nước bằng pháp luật theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ VI của Đảng, Hội Luật gia Việt Nam cần được củng cố và tăng cường về tổ chức, đổi mới phương thức hoạt động, đặc biệt là tăng cường hoạt động trong nước”. Đây là Chỉ thị định hướng hoạt động của Hội Luật gia Việt Nam bắt đầu thời kỳ đổi mới của đất nước. Tiếp đó là Chỉ thị số 19-CT/TW ngày 19/4/1993 của Ban bí thư Trung ương Đảng về việc lãnh đạo công tác Hội Luật gia Việt Nam. Chỉ thị nhấn mạnh: Hoạt động của Hội có vị trí quan trọng trong việc tăng cường pháp chế XHCN, xây dựng Nhà nước pháp quyền, góp phần thực hiện nhiệm vụ đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Hội có nhiệm vụ huy động giới luật gia tích cực tham gia nghiên cứu chuẩn bị các dự án pháp luật đáp ứng kịp thời yêu cầu của công cuộc đổi mới... Hội cần mở rộng quan hệ và sự hợp tác với các tổ chức Luật gia tiến bộ trong khu vực và trên thế giới; góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh nhằm tạo điều kiện môi trường pháp lý quốc tế thuận lợi phục vụ công cuộc phát triển kinh tế, xây dựng đất nước, bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước; đồng thời góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.

Để làm tốt những nhiệm vụ trên đây, Chỉ thị yêu cầu: “Hội Luật gia Việt Nam cần được củng cố, đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động. Hội vận động, tập hợp rộng rãi các luật gia thuộc các thành phần xã hội, tự nguyện hoạt động vì sự nghiệp dân giàu, nước mạnh, xã hội văn minh; vừa coi trọng phục vụ tốt nhiệm vụ Chính trị của đất nước, vừa quan tâm đáp ứng nguyện vọng, lợi ích của hội viên... Hội cần mở rộng quan hệ hợp tác với các đoàn thể nhân dân, các tổ chức kinh tế, xã hội, các đại biểu quốc hội và hội đồng nhân dân; Hoạt động của Hội phải đi sâu sát nhân dân, đáp ứng những đòi hỏi và nguyện vọng của nhân dân”. Đây là những yêu cầu mở ra cho Hội Luật gia Việt Nam những hướng hoạt động chủ yếu nhằm góp phần đẩy mạnh công cuộc đổi mới của đất nước do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo. Tiếp đó là Chỉ thị số 56-CT/TW ngày 18/8/2000 của Bộ chính trị về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác của Hội Luật gia Việt Nam, trong đó nhấn mạnh: “Lãnh đạo xây dựng củng cố Hội Luật gia Việt Nam để Hội Luật gia Việt Nam thực sự là một tổ chức nghề nghiệp mang tính chính trị, xã hội sâu sắc của những người hoạt động trong lĩnh vực pháp luật”. Bằng chỉ thị này của Bộ chính trị, tính chất của Hội Luật gia Việt Nam đã được xác định rõ nét hơn so với các thời kỳ trước đây (“là tổ chức của những người làm công tác pháp luật”, “là một tổ chức thống nhất của những người làm công tác pháp luật trên cả nước”). Trong giai đoạn này, thủ tướng chính phủ cũng đã ban hành chỉ thị số 06/2001/CT-TTg ngày 09/4/2001, về việc thực hiện các biện pháp nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội Luật gia Việt Nam.

Bám sát các nhiệm vụ chính trị, mục tiêu phấn đấu của Đảng và Nhà nước đề ra trong từng giai đoạn, quán triệt đường lối đổi mới toàn diện, đồng bộ nền kinh tế - xã hội, quán triệt chủ trương phát huy quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong sạch, vững mạnh, các Đại hội của Hội đã vạch ra phương hướng hoạt động cho từng giai đoạn phù hợp với tôn chỉ, mục đích của Hội theo hướng: tích cực mở rộng địa bàn hoạt động, phát triển các hoạt động trong nước, mở rộng hoạt động đối ngoại.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, Hội Luật gia Việt Nam đoàn kết, tổ chức và vận động các luật gia Việt Nam góp phần thực hiện đường lối cách mạng đối nội và đối ngoại trong lĩnh vực pháp luật. Nhiệm vụ của Hội là nâng cao ý thức và kiến thức pháp luật XHCN trong cán bộ và trong nhân dân, góp phần bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân lao động, tăng cường pháp chế XHCN, xây dựng nền pháp lý XHCN Việt Nam và thực hiện các nhiệm vụ chính trị, pháp lý của Nhà nước, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp cách mạng của dân tộc là xây dựng đất nước Việt Nam hoà bình, độc lập, tiến bộ xã hội và CNXH. Ngoài ra, Hội có nhiệm vụ huy động giới luật gia tích cực tham gia nhiệm vụ chuẩn bị các dự án pháp luật, đáp ứng kịp thời yêu cầu của công cuộc đổi mới; tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật, tham gia xây dựng đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Phối hợp với Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp, các cấp Hội đã thảo luận rộng rãi và đóng góp nhiều ý kiến vào dự án sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 1992, tham gia góp ý kiến xây dựng các dự án luật, pháp lệnh, đặc biệt Hội đã được giao trọng trách chủ trì xây dựng Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003. Hội đã tổ chức nghiên cứu các đề tài khoa học pháp lý, tổ chức các Hội thảo khoa học về xây dựng, thực thi pháp luật. Bên cạnh đó, Hội rất chú trọng công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật. Bằng những hình thức đa dạng, phong phú, hấp dẫn tuỳ thuộc vào đối tượng và điều kiện của từng cấp Hội như tuyên truyền miệng, sinh hoạt câu lạc bộ, toạ đàm, giải đáp pháp luật trên các phương tiện thông tin đại chúng, gắn tuyên truyền pháp luật với hoạt động văn nghệ, hoạt động của các tổ chức xã hội, các cấp Hội đã góp phần đưa pháp luật vào đời sống xã hội, nâng cao dân trí về pháp luật. Nhiều cấp Hội đã phát huy được vai trò trong việc tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật, sáng tác ca khúc pháp luật. Đó là một hình thức tuyên truyền hấp dẫn được đông đảo các tầng lớp nhân dân hưởng ứng. Hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật của các cấp Hội ngày càng phát triển, mở rộng ra cả nước, giành được những kết quả đáng khích lệ. Nhiều cấp Hội địa phương đã có những đóng góp quan trọng trong việc đưa pháp luật vào đời sống, nâng cao dân trí về pháp luật.

Trong giai đoạn 1980 - 2004, Hội cũng đã chú trọng đến công tác tư vấn pháp luật. Bên cạnh hình thức tư vấn pháp luật phổ thông, từ cuối những năm 90 của thế kỷ XX, Trung ương Hội và một số Tỉnh, Thành hội đã thành lập một số Trung tâm, Văn phòng tư vấn pháp luật có thu với định hướng nguồn thu chỉ để cân đối các khoản chi, không nhằm mục đích kinh doanh.

          Cùng với việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật và tư vấn pháp luật, Hội cũng thực hiện công tác trợ giúp pháp lý cho người nghèo và các đối tượng chính sách, hoà giải ở cơ sở. Hoạt động này chủ yếu do các cấp Hội địa phương, các Chi hội cơ sở xã, phường, thị trấn thực hiện. Hoạt động hoà giải ở cơ sở với sự tham gia của các hội viên của Hội đã phát huy tác dụng giúp các bên tranh chấp giải quyết ngay từ đầu những tranh chấp nhỏ phát sinh ở khu dân cư, các vướng mắc trong quan hệ dân sự … góp phần duy trì đoàn kết trong nội bộ nhân dân, bảo vệ lợi ích hợp pháp của công dân, hạn chế các vi phạm pháp luật, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội trong cộng đồng dân cư.

          Hội còn tham gia công tác xây dựng bộ máy Nhà nước như: tham gia tuyển chọn thẩm phán và kiểm sát viên các cấp. Các cấp Hội đã thực hiện nghiêm túc nhiệm vụ thành viên của Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán, kiểm sát viên, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ các ngành Toà án và Kiểm sát trong cả nước. Các cấp Hội đã thực hiện đúng và đầy đủ kế hoạch của Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp về việc tham gia tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp và đã có nhiều đóng góp vào thành công của các cuộc bầu cử.

          Trong giai đoạn 1980 – 2004, thực hiện đường lối đối ngoại mở rộng và chính sách đối ngoại nhân dân của Đảng và Nhà nước, hoạt động quốc tế của Hội được mở rộng về địa bàn, phong phú, đa dạng về nội dung, với sự tham gia của nhiều cấp Hội. Hội tăng cường quan hệ hữu nghị, hợp tác với Hội Luật gia Dân chủ quốc tế (IADL). Nhờ đó nhiều tổ chức luật gia quốc tế đã nhiệt tình ủng hộ nhân dân và luật gia Việt Nam trong công cuộc đấu tranh trên mặt trận pháp lý bảo vệ chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc. Việc tăng cường hợp tác với IADL đã góp phần tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho việc thực hiện đường lối đổi mới toàn diện nền kinh tế - xã hội, chính sách mở cửa của Đảng và Nhà nước. Ngoài ra, Hội tiếp tục mở rộng, tăng cường hợp tác với nhiều tổ chức luật gia có uy tín trong khu vực và trên thế giới như: Trung tâm Luật khu vực Mêkông do 4 nước Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái lan thành lập năm 1995. Trung ương Hội đã đăng cai tổ chức một số cuộc Hội thảo về các chủ đề pháp luật kinh doanh, pháp luật thương mại quốc tế như: “Pháp luật về mua bán và vận chuyển hàng hoá quốc tế”, “Quyền sở hữu trí tuệ”, “Luật thương mại và đầu tư”. Hội cũng thiết lập quan hệ với Hiệp Hội Luật gia Đông Nam Á (ASEAN Law Association - ALA); Hội Luật gia Châu Á  (Law Asia - LA); Hiệp hội Luật sư Châu Á (ASIA Bar Association); Hội Luật gia Henri Capitant; Hiệp hội Luật gia dân chủ Châu Âu; Hiệp hội Luật sư Thái Bình Dương; Hiệp hội Luật sư quốc tế. Hội có quan hệ chặt chẽ với nhiều tổ chức luật gia các nước như Hội Luật gia Nhật Bản, Hội Luật gia Ấn Độ, Hội Luật gia Singapore, Hội Luật gia dân chủ Pháp, Hội Luật gia dân chủ Liên Xô (trước đây), Hiệp hội Luật sư Hoa Kỳ (ABA). Hội đã hợp tác với Hội Luật sư Canada (CBA) tổ chức nhiều Hội thảo về các chủ đề pháp luật và tạo điều kiện cho nhiều hội viên tham quan, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp tại Canada. Hội đã duy trì quan hệ hữu nghị với Hội Luật gia Cuba, Hội Luật gia Cộng hoà dân chủ nhân dân Triều Tiên. Năm 2001, Hội chủ động nối lại quan hệ với Hội Luật học Trung Quốc (China Law Society) sau nhiều năm quan hệ giữa hai bên bị gián đoạn. Kể từ đó, hai bên thường xuyên trao đổi phái đoàn đi thăm và làm việc tại Việt Nam và Trung Quốc.

          Có thể nói, trong giai đoạn này Trung ương Hội và một số cấp Hội địa phương đã hoàn thành xuất sắc mục tiêu tăng cường, mở rộng hoạt động quốc tế theo đường lối đối ngoại của Đảng. Những kết quả đạt được đã góp phần phục vụ công cuộc phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng đất nước, bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, đồng thời góp phần vào cuộc đấu tranh của nhân dân thế giới vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Nhìn lại kết quả này, thế hệ luật gia trẻ hôm nay sẽ rất tự hào, phấn khởi về những thành tựu quan trọng mà các cấp Hội đã đạt được, trân trọng những nỗ lực không mệt mỏi, khắc ghi những kinh nghiệm quí báu của các thế hệ luật gia cha anh.

3. Giai đoạn 2004 -2014

3.1 Xây dựng tổ chức và phát triển hội viên

Đại hội X năm 2004 được tổ chức trong không khí phấn khởi chào mừng 50 năm ngày thành lập Hội, trong niềm vinh dự đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh. Đại hội đã tiến hành sửa đổi một số điều của Điều lệ Hội tạo điều kiện cho công tác phát triển, kiện toàn các tổ chức Hội. Theo đó, mô hình tổ chức của Hội Luật gia Việt Nam tiếp tục được củng cố và mở rộng, bao gồm:

+ Trung ương Hội;

+ Tỉnh, Thành hội trực thuộc Trung ương Hội (gọi chung là Hội Luật gia cấp tỉnh);

+ Quận hội, Huyện hội, Thành hội, Thị hội (gọi chung là Hội Luật gia cấp huyện) trực thuộc Hội Luật gia cấp tỉnh;

+ Chi Hội Luật gia cơ sở.

Tại Đại hội X, luật gia Phạm Quốc Anh, Nguyên quyền trưởng Ban nội chính Trung ương, Nguyên trợ lý Chủ tịch nước được bầu làm Chủ tịch Hội.

Từ sau Đại hội X, tại nhiều địa phương, tổ chức Hội đã phát triển đến các quận, huyện, thị xã, phường, xã, thị trấn như Thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Tỉnh Hải Dương, Tỉnh Quảng Ninh … và một số cơ quan, tổ chức cấp tỉnh, cấp huyện. Đầu năm 2005 Hội đã thiết lập được: 62 Hội Luật gia cấp tỉnh; 44 Chi Hội Luật gia trực thuộc Trung ương Hội.

Về số lượng hội viên, từ 800 hội viên năm 1980 đã tăng lên 5.200 vào năm 1993, 13.000 vào năm 1998, và đầu năm 2005 là 30.500 hội viên. Đến Đại hội XI (2009) số lượng hội viên là 44.000 người, trong đó 80% có trình độ Đại học và trên Đại học, nhiều Hội viên là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây chính là tiềm lực trí tuệ dồi dào của Hội Luật gia Việt Nam.

Tại Đại hội XI, với sự tín nhiệm cao của hội viên và các cấp Hội, luật gia Phạm Quốc Anh tiếp tục được bầu làm Chủ tịch Hội nhiệm kỳ 2009 - 2014.

Hệ thống tổ chức của hội tiếp tục được củng cố và phát triển,tổ chức hội đã có ở 63/63 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

3.2 Những thành tựu cơ bản

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự chỉ đạo của Nhà nước, Ban lãnh đạo Trung ương Hội giai đoạn 2004 - 2015 đã chủ động, sáng tạo đẩy mạnh hoạt động của các cấp hội. Đây là giai đoạn Hội có nhiều đổi mới, đạt nhiều thành tựu quan trọng và thành công rực rỡ cả về công tác đối nội và công tác đối ngoại. Hoạt động của các cấp Hội đã nhận được sự đánh giá cao và dành được sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước cũng như của các cơ quan và tổ chức trong nước và ngoài nước.

Về công tác đối nội, trong điều kiện xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN, thực hiện cải cách tư pháp, cải cách hành chính và thực hiện chủ trương xã hội hóa một số mặt công tác của nhà nước, nhiệm vụ của các cấp Hội đã được mở rộng và nặng nề hơn, song hoạt động của các cấp hội trong cả nước đã có nhiều khởi sắc về chất lượng. 

Hội Luật gia Việt Nam đã góp một phần quan trọng, hỗ trợ các cơ quan của Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, tạo môi trường đầu tư, kinh doanh bình đẳng, minh bạch, ổn định, thông thoáng và có tính cạnh tranh cao, để tạo thế chủ động trong hội nhập kinh tế quốc tế, bảo đảm thực hiện đầy đủ các cam kết và lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Phát huy tiềm lực to lớn trong việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật, tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý, trong giai đoạn này các cấp Hội đã có nhiều cố gắng và đạt được nhiều thành tích. Thực hiện chủ trương của Đảng về xã hội hoá một số lĩnh vực trong hoạt động tư pháp như tuyên truyền giáo dục pháp luật, tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý cho người nghèo, đối tượng chính sách, hoà giải ở cơ sở … Hội đã thành lập thêm các Trung tâm tư vấn pháp luật như Trung tâm tư vấn pháp luật Việt - Trung - ASEAN; Trung tâm tư vấn pháp luật Việt - Mỹ; Văn phòng tư vấn, hỗ trợ pháp luật cho doanh nghiệp, Trung tâm tư vấn pháp luật tái hòa nhập cộng đồng, Viện Khoa học pháp lý và kinh doanh quốc tế, Viện pháp luật và kinh tế ASEAN, Viện pháp luật kinh doanh và đầu tư Châu Âu.

Công tác tư vấn pháp luật đã có những bước phát triển mới, đã hợp tác tư vấn pháp luật cho các tập đoàn kinh tế lớn của Việt Nam như Tập đoàn dầu khí Việt Nam, Tập đoàn công nghiệp tàu thuỷ Việt Nam VINASHIN, Tổng công ty VINACONEX, Ngân hàng Công thương Việt Nam, Tổng Công ty Hàng không Việt Nam Airlines. Ngoài ra, các Trung tâm của Hội hàng năm tư vấn cho hàng nghìn khách hàng trong các lĩnh vực dân sự, hình sự, thương mại, đầu tư …

Hoạt động trợ giúp pháp lý đã mở rộng đến người dân sống ở nông thôn lạc hậu, vùng núi, vùng sâu, vùng xa, đặc biệt là tới cả các trại giam để cung cấp kiến thức pháp luật cho các phạm nhân. Theo báo cáo của các tỉnh, thành hội, trong giai đoạn này các Trung tâm tư vấn pháp luật đã thực hiện tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý cho 890.128 lượt người.

Trong công tác xây dựng chính sách, pháp luật, các cấp Hội đã tham gia tích cực vào hoạt động lập pháp và lập quy của cơ quan Nhà nước từ Trung ương đến địa phương. Đặc biệt, trong giai đoạn này, Hội Luật gia Việt Nam được Quốc Hội giao chủ trì xây dựng Dự án Luật Trọng tài Thương mại và Luật trưng cầu ý dân, trong đó Luật trọng tài thương mại đã được Quốc hội khóa XII thông qua tại kỳ họp thứ 7, tháng 6 năm 2010 và Luật trưng cầu ý dân hiện đang được Ủy ban thường vụ Quốc hội thẩm định và dự kiến sẽ trình ra Quốc hội cho ý kiến vào tháng 5 năm 2015. Hội cũng đã tham gia góp ý kiến cho hàng trăm dự thảo luật, pháp lệnh, nghị định quan trọng do các cơ quan khác soạn thảo, đặc biệt là đã tổ chức tốt việc lấy ý kiến góp ý dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 và đóng góp những ý kiến thiết thực, có giá trị cho Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp. 

Việc tham gia các Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán và Kiểm sát viên tiếp tục được các cấp Hội duy trì với tinh thần trách nhiệm và hiệu quả làm việc cao. Trong giai đoạn 2004 - 2015, Trung ương hội và các cấp hội đã tham gia tuyển chọn để bổ nhiệm mới và bổ nhiệm lại: 180 kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, 130 thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, 85 thẩm phán Tòa án quân sự Trung ương, 212 thẩm phán Tòa án quân sự các cấp và hàng nghìn thẩm phán, kiểm sát viên ở địa phương.

Công tác nghiên cứu khoa học pháp lý được Hội duy trì với các đề tài nghiên cứu cấp Bộ quan trọng. Trong gia đoạn 2004 – 2015, Trung ương hội và các Viện nghiên cứu trực thuộc TƯ Hội đã tổ chức thực hiện thành công 5 đề tài nghiên cứu khoa học và đang triển khai thực hiện 2 đề tài nghiên cứu khoa học do Bộ Khoa học và Công nghệ giao, đặc biệt là đề tài xã hội hoá hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật và trợ giúp pháp lý đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và đang được triển khai thực hiện.

Hội cũng chú trọng phát triển công tác thông tin, báo chí, nâng cao chất lượng nội dung của Báo Đời sống và pháp luật; Tạp chí pháp lý; Tạp chí Pháp luật và phát triển (song ngữ), đặc biệt đã xây dựng thành công trang thông tin điện tử của Hội.

Hội Luật gia Việt Nam có được những thành công như nêu trên, ngoài sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, sự định hướng đúng đắn trong đường lối phát triển của lãnh đạo Trung ương Hội, phải kể đến sự phấn đấu, vượt mọi khó khăn, thiếu thốn về cơ sở vật chất, về nhân lực của các cấp Hội để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chính trị được Đảng và Nhà nước giao và các chức năng, nhiệm vụ theo Điều lệ Hội.

          Về công tác đối ngoại, cùng với những thành tựu trong hoạt động đối nội, hoạt động đối ngoại của Hội trong giai đoạn 2004 – 2015 đã có những bước phát triển mạnh mẽ, được bạn bè quốc tế khen ngợi, Đảng và Nhà nước đánh giá cao, các tổ chức trong nước học tập. Nắm vững quan điểm, đường lối và chính sách của Đảng và Nhà nước trong hoạt động đối ngoại với định hướng quan trọng là “Chủ động và tích cực hội nhập quốc tế trên cơ sở giữ vững đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, vì lợi ích quốc gia, dân tộc, vì hòa bình, hợp tác và phát triển, chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ quốc tế…” [2] ,Hội Luật gia Việt Nam đã tích cực, chủ động mở rộng quan hệ hợp tác pháp luật với các nước. Hàng năm Hội tổ chức nhiều chuyến thăm song phương để giao lưu, trao đổi kinh nghiệm với các hiệp hội nghề luật của các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Hội tiếp tục thiết lập quan hệ hợp tác với Hiệp Hội Luật gia, luật sư một số quốc gia khác như Đoàn Luật sư Seoul - Hàn Quốc, Hiệp hội Luật sư toàn Ấn Độ, Hội Luật gia Belarus ...

Đặc biệt trong giai đoạn này, với điều kiện nguồn lực của các cấp Hội còn hạn hẹp, Trung ương Hội đã tranh thủ được tối đa sự ủng hộ, giúp đỡ của các nhà tài trợ quốc tế và nước ngoài để tăng cường, thúc đẩy các hoạt động chiến lược của Hội, đặc biệt là các hoạt động trợ giúp pháp lý và tham gia xây dựng chính sách, pháp luật. Trong đó phải kể đến là các dự án hợp tác với Chương trình phát triển Liên Hợp quốc (UNDP), Quỹ Nhi đồng của Liên Hợp quốc (UNICEF), Actiona Aid,Viện KAS (CHLB Đức), Quỹ Rosa Luxemburg (CHLB Đức); Hiệp hội Luật sư Canada (CBA); Hiệp hội Luật sư Hoa Kỳ (ABA); Trung tâm Nhân quyền Nauy; Tổ chức X-CON của Thuỵ Điển... Ngoài ra, Hội cũng tăng cường, đẩy mạnh hợp tác khu vực và quốc tế thông qua việc tổ chức nhiều cuộc hội thảo khu vực và quốc tế về Hiến chương ASEAN; về bảo vệ quyền của người lao động di trú; về gia nhập và thực thi Quy chế Rome về Toà án hình sự quốc tế... Đặc biệt là từ năm 2009 đến nay, Hội đã liên tục phối hợp với Học viện quan hệ ngoại giao - Bộ Ngoại giao, trường Đại học Luật Hồ Chí Minh tổ chức nhiều cuộc Hội thảo quốc tế về Biển Đông, gây tiếng vang lớn trên vũ đài pháp lý quốc tế, giúp bạn bè quốc tế hiểu rõ hơn về các vấn đề pháp lý trên Biển Đông để có tiếng nói ủng hộ cho quan điểm của Việt Nam về vấn đề này.

Một mốc son đỏ trong hoạt động đối ngoại của Hội trong giai đoạn này, đó là việc tổ chức thành công Đại hội Hội Luật gia Dân chủ quốc tế (IADL) lần thứ 17 và Đại hội Hiệp Hội luật các nước Đông Nam Á (ALA) lần thứ X tại Hà Nội vào năm 2009. Đặc biệt vinh dự là tại Đại hội ALA lần thứ X, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Phạm Quốc Anh được bầu làm Chủ tịch ALA nhiệm kỳ 2009 – 2012. Trong suốt nhiệm kỳ làm Chủ tịch ALA, Hội Luật gia Việt Nam đã có nhiều đóng góp để đổi mới các hoạt động của ALA, đồng thời đã tích cực thúc đẩy để nước cuối cùng của ASEAN là Miamar gia nhập ALA vào năm 2012.

Cũng trong năm 2009, Hội Luật gia Việt Nam với sự giúp đỡ của Hội Luật gia Dân chủ quốc tế (IADL) đã tham gia giúp các nạn nhân chất độc da cam/dioxin khởi kiện các Công ty hoá chất Hoa Kỳ để đòi bồi thường cho các nạn nhân. Hội cung cấp các văn bản pháp lý và tổ chức toạ đàm để kêu gọi sự giúp đỡ đối với các nạn nhân chất độc da cam.

Năm 2013 Hội Luật gia Việt Nam đã đưa vấn đề tranh chấp Biển Đông ra các cuộc họp IADL để tranh thủ sự ủng hộ của giới luật gia quốc tế đối với Việt Nam. Ngày 11 tháng 11 năm 2013, IADL đã ra tuyên bố kêu gọi các bên không tiến hành các hành động làm gia tăng căng thẳng tại khu vực Biển Đông; giải quyết vấn đề Biển Đông bằng biện pháp hoà bình phù hợp với luật pháp quốc tế. Ngày 09/5/2014 và ngày 25/6/2014 Hội  Luật gia Việt Nam ra tuyên bố cực lực phản đối Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Hải Dương 981 trái phép trong vùng biển Việt Nam và có các hành động leo thang đâm chìm tàu cá của Việt Nam, đồng thời thông báo sự việc cho toàn thể các thành viên của IADL và đề nghị IADL ra tuyên bố ủng hộ Việt Nam bảo vệ quyền chủ quyền trong thềm lục địa của mình. Ngày 11.6.2014, IADL đã công bố bản tuyên bố về vấn đề này và Chủ tịch IADL gửi thư đến Chính phủ và các cơ quan liên quan của Trung Quốc yêu cầu tôn trọng luật pháp quốc tế, không làm phức tạp tình hình và leo thang căng thẳng ở Biển Đông.

Với những thành tựu nói trên, giai đoạn 2004 - 2014 đã ghi dấu ấn quan trọng trong lịch sử xây dựng và phát triển của Hội. Những kết quả tốt đẹp đó mở ra những cơ hội mới để Hội tiếp tục phát triển  cùng với sự phát triển của đất nước và sự tiến bộ của xã hội.