Sáng 29/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công. 

Việc khởi kiện sẽ trở nên hiệu quả và khả thi hơn

Tham gia góp ý kiến, ĐBQH Trần Công Phàn (đoàn Bình Dương) bày tỏ sự đồng tình cao với việc ban hành Nghị quyết theo nội dung của tờ trình. Theo đại biểu, sự cần thiết này đã được thể hiện rõ qua các cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn.

Đại biểu Trần Công Phàn cho biết, trên thực tế, Viện Kiểm sát đã từng thực hiện việc này. "Trước đây, không gọi là khởi kiện mà là khởi tố vụ án dân sự, áp dụng đối với những vụ việc quan trọng nhằm bảo vệ người yếu thế và lợi ích công. Việc này cũng phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân trong bối cảnh hiện nay", đại biểu nhấn mạnh.

ĐBQH Trần Công Phàn (Ảnh: Media Quốc hội).

Từ đó, theo đại biểu, đối với những người yếu thế mà các quyền dân sự của họ bị xâm phạm nhưng họ không có điều kiện tự bảo vệ, thì cần có cơ chế để người khác như Viện Kiểm sát, đứng ra bảo vệ thay. Tương tự, khi lợi ích công bị xâm phạm, gây thiệt hại, cũng cần có cơ quan có trách nhiệm đứng ra bảo vệ.

"Việc giao cho Viện Kiểm sát khởi kiện dân sự trong những trường hợp trên là hoàn toàn phù hợp. Bởi vì, Viện Kiểm sát làm nhiệm vụ kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết vụ việc, vụ án dân sự thì Viện Kiểm sát có điều kiện thuận lợi để phát hiện các vi phạm. Từ đó, việc khởi kiện sẽ trở nên hiệu quả và khả thi hơn", đại biểu Trần Công Phàn nêu ý kiến.

Tuy nhiên, theo đại biểu Trần Công Phàn, khi Viện Kiểm sát khởi kiện tức là phát sinh một vụ án dân sự. Trong khi đó, Viện Kiểm sát vốn là cơ quan tiến hành tố tụng, có vai trò kiểm sát việc giải quyết các vụ án dân sự. Việc bổ sung thêm vai trò khởi kiện vụ án dân sự khiến Viện Kiểm sát trở thành một chủ thể đặc biệt trong tố tụng.

"Như vậy, chúng ta giải quyết các vụ án dân sự có một chủ thể đặc biệt là Viện Kiểm sát với tư cách là người khởi kiện. Do đó, tôi đề nghị rà soát kỹ", ông Phàn nêu.

Theo đại biểu, như vậy sẽ giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục giải quyết các vụ án như quy định hiện nay. Điều gì chưa có thì phải được quy định trong Nghị quyết này.

Ngoài ra, đối với nhóm yếu thế, Viện Kiểm sát khởi kiện thì đại biểu cho rằng dứt khoát phải có sự đồng ý của họ. Hoặc có những người bản thân họ không đủ điều kiện để đồng ý hay không đồng ý thì phải có người đại diện pháp luật.

Về nhóm liên quan đến vấn đề lợi ích công, đại biểu cho rằng khi giải quyết vụ án dân sự cần xem xét nhóm liên quan đến vấn đề lợi ích công họ tham gia trách nhiệm, nghĩa vụ như thế nào? Viện Kiểm sát tham gia như thế nào?

Đại biểu cũng cho rằng, về lâu dài cần xây dựng một cơ chế tố tụng riêng để giải quyết những vụ việc liên quan đến lợi ích công.

"Nhóm yếu thế nhiều khi không biết quyền của mình bị vi phạm để chủ động khởi kiện. Do đó, cần có sự hướng dẫn, hỗ trợ để họ có thể đứng ra làm nguyên đơn. Trường hợp họ không đủ điều kiện để khởi kiện thì Viện Kiểm sát có thể khởi kiện thay và cần yêu cầu nhóm này tham gia phiên tòa, tham gia quá trình giải quyết vụ án dân sự nhằm đảm bảo quyền lợi của họ. Đây là việc làm rất cần thiết", đại biểu đoàn Bình Dương cho hay.

Từ những phân tích trên, đại biểu đề nghị ban soạn thảo rà soát, còn Tòa án, Viện Kiểm sát có thể có Thông tư ban hành kèm theo Nghị quyết này.

Bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân, nhóm yếu thế

ĐBQH Nguyễn Minh Tâm (đoàn Quảng Bình) dẫn tờ trình của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã nêu, từ ngày 1/1/2005 đến 30/12/2023, số vụ việc mà cơ quan, tổ chức khởi kiện để bảo vệ lợi ích công và nhóm người dễ bị tổn thương chỉ là 86 vụ trên hơn 5,5 triệu vụ việc, tức chỉ chiếm 0,0016%, đây là một tỉ lệ rất thấp.

ĐBQH Nguyễn Minh Tâm (Ảnh: Media Quốc hội).

Bà Tâm đánh giá, vấn đề thu hồi tài sản, bồi thường thiệt hại dân sự trong các vụ án hình sự liên quan đến các tội phạm về tài chính, ngân hàng, đất đai, tài nguyên môi trường, an toàn vệ sinh thực phẩm, y tế… cũng chưa được chú trọng đúng mức.

Vì vậy, những trường hợp liên quan đến lợi ích công và nhóm người yếu thế rất cần có một cơ chế bảo vệ độc lập, song song với cơ chế hiện hành, nhằm tăng cường khả năng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trong quan hệ dân sự.

"Việc giao thí điểm cho Viện Kiểm sát nhân dân đảm nhiệm vai trò khởi kiện là phù hợp và cần thiết", nữ đại biểu nhấn mạnh.

Trong khi đó, ĐBQH Nguyễn Thanh Hải (đoàn Tp.Huế) cũng cho rằng, việc giao cho Viện kiểm sát chức năng khởi kiện vụ án dân sự là cần thiết. 

"Nghị quyết thí điểm này là công cụ cần thiết để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đặc biệt là nhóm yếu thế, dễ bị tổn thương", ông Hải nói.

Đại biểu cho rằng, khi Viện Kiểm sát khởi kiện thì không giống như nguyên đơn thông thường, là người khởi kiện để bảo vệ lợi ích cá nhân bị xâm hại. Trong trường hợp này, Viện Kiểm sát khởi kiện nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân, đặc biệt là nhóm yếu thế và để bảo vệ lợi ích công cộng. Đây chính là thực hiện đúng chức năng mà Hiến pháp đã giao.

ĐBQH Nguyễn Thanh Hải (Ảnh: Media Quốc hội).

Đại biểu cũng đưa ra một loạt ví dụ cụ thể như vụ án buôn lậu phế liệu tại một công ty ở Quảng Ngãi. Hay vụ khai thác trái phép tài nguyên tại Lào Cai. Công ty Apatit Việt Nam cấu kết với Công ty Lilama khai thác trái phép gần 6 ha, thu về hơn 1,3 triệu tấn apatit.

Theo đại biểu, hành vi đã bị xử lý hình sự, song việc khai thác gây ô nhiễm nghiêm trọng, tạo ra các hố sâu, nguy cơ sạt lở đe dọa tính mạng người dân xung quanh. "Tuy nhiên, từ sơ thẩm đến phúc thẩm, chưa có cấp nào đặt ra vấn đề bảo vệ lợi ích công trong vụ án này", ông nêu.

Hay như vụ án Đại Ninh hiện đang được xét xử phúc thẩm. Ông Hải cho biết, đây là vụ việc chuyển dự án sử dụng đất nhà nước sang tư nhân. Thẩm quyền thu hồi thuộc về UBND tỉnh Lâm Đồng. Theo đại biểu, nếu UBND không ra quyết định thu hồi, còn Viện Kiểm sát được trao quyền thì có thể khởi kiện yêu cầu chính quyền ra quyết định thu hồi dự án, bảo vệ tài sản Nhà nước.

Đối với nhóm yếu thế, ông Hải nêu "một trường hợp rất đau lòng", đó là một gia đình bị xâm hại, thiệt hại đến tính mạng, tài sản, đối tượng xâm hại cũng không qua khỏi.

Trong trường hợp này, theo ông Hải, không có căn cứ gì để buộc đối tượng xâm hại đã chết bồi thường cho gia đình bị hại. Đại biểu cho rằng, nếu Viện kiểm sát được trao quyền khởi kiện dân sự trong những trường hợp như vậy, mới có thể bù đắp phần nào thiệt hại và công bằng cho những người yếu thế, dễ bị tổn thương.

"Vì vậy, Nghị quyết thí điểm cần được ban hành. Việc thí điểm sẽ giúp chúng ta có cơ sở thực tiễn để sơ kết, tổng kết, từ đó triển khai rộng rãi và hiệu quả hơn trong tương lai", ông Hải nói.

Hoàng Thị Bích