Những rào cản chung về cơ chế

Trong giai đoạn 2021–2025, Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh số 1 Quảng Ngãi đã ghi dấu nhiều kết quả nổi bật, khẳng định vai trò nòng cốt trong bảo đảm quyền tiếp cận pháp luật của người dân, đặc biệt là các nhóm yếu thế và đồng bào dân tộc thiểu số.

Với sự chủ động, linh hoạt và phù hợp với đặc thù địa phương, Trung tâm đã thực hiện trợ giúp pháp lý miễn phí cho 2.608 đối tượng, trong đó có hơn 1.000 người dân tộc thiểu số và 117 người khuyết tật có khó khăn về tài chính, tham gia giải quyết các vụ việc đa dạng từ hình sự, dân sự đến hành chính, đất đai.

Song song với đó, Trung tâm đã thực hiện 150 vụ tư vấn pháp luật, giúp người dân tháo gỡ kịp thời những vướng mắc pháp lý phát sinh trong đời sống. Công tác truyền thông pháp luật được đẩy mạnh với 45 đợt truyền thông và 15 hội nghị tập huấn dành cho đồng bào dân tộc thiểu số, thu hút hàng nghìn lượt người tham gia. Hơn 86.000 ấn phẩm pháp luật đã được biên soạn và cấp phát, góp phần lan tỏa kiến thức pháp luật đến từng thôn, bản.

Những kết quả trên không chỉ nâng cao nhận thức pháp luật tại cơ sở mà còn giúp TGPL thực sự trở thành điểm tựa pháp lý tin cậy cho người dân, góp phần củng cố niềm tin vào chính sách nhân văn của Đảng và Nhà nước.

Cán bộ Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 1 tỉnh Quảng Ngãi tuyên truyền, tư vấn kiến thức trợ giúp pháp lý cho người dân vùng đồng bào DTTS và miền núi. Ảnh: Đ.H.

Đơn cử, từ thực tiễn của Quảng Ngãi, đại diện Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Quảng Ngãi cho biết những khó khăn hiện nay phần lớn xuất phát từ cơ sở pháp lý chưa theo kịp thực tiễn, cơ chế phối hợp còn bất cập và nguồn nhân lực còn mỏng.

Cụ thể, tại khoản 1 Điều 27 Luật TGPL 2017 quy định "TGPL được thực hiện trong các lĩnh vực pháp luật, trừ lĩnh vực kinh doanh thương mại". Tuy nhiên, trong bối cảnh Đảng và Nhà nước đang đẩy mạnh phát triển kinh tế tư nhân theo tinh thần Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị mới đây đã nhấn mạnh việc hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh – thì quy định loại trừ này đang trở thành rào cản.

Thực tế, nhiều cá nhân kinh doanh thuộc diện được TGPL (người nghèo, người dân tộc thiểu số, hộ cận nghèo, người có công…) có nhu cầu hỗ trợ pháp lý trong lĩnh vực kinh doanh – thương mại nhưng lại không thuộc phạm vi được trợ giúp.

Vì vậy, địa phương kiến nghị mở rộng chính sách TGPL đối với nhóm cá nhân kinh doanh yếu thế, nhằm đảm bảo quyền tiếp cận pháp luật trong bối cảnh kinh tế tư nhân ngày càng phát triển.

Tiếp theo, nhóm đối tượng tại khoản 7 Điều 7 Luật TGPL 2017 được đề nghị bỏ điều kiện "có khó khăn về tài chính", bởi trên thực tế chính nhóm này vốn đã khó khăn trong khả năng tiếp cận dịch vụ pháp lý. Bổ sung quy định theo hướng mở sẽ giúp việc hỗ trợ diễn ra thực chất hơn.

Một khó khăn đáng chú ý khác xuất phát từ sự thay đổi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1/7/2025. Luật TGPL 2017 hiện chưa quy định rõ trách nhiệm của UBND cấp xã trong công tác TGPL, dẫn đến lúng túng trong triển khai. Cùng với đó, cần sửa đổi Điều 11 để quy định linh hoạt hơn về tổ chức Trung tâm TGPL và chi nhánh, đảm bảo người dân được tiếp cận dịch vụ thuận lợi nhất.

Ngoài ra, dù trình độ đào tạo của Trợ giúp viên pháp lý hiện tương đương luật sư và tính chất công việc gần giống, Luật TGPL 2017 vẫn chưa cho phép họ được chuyển tiếp thành luật sư khi có nhu cầu. Đây là hạn chế được nhiều địa phương đề nghị xem xét sửa đổi.

Điều đáng mừng là phần lớn những bất cập nêu trên đã và đang được Bộ Tư pháp tiếp thu trong quá trình xây dựng dự thảo Luật TGPL 2017 sửa đổi. Quảng Ngãi và nhiều địa phương kỳ vọng Luật sửa đổi sớm được thông qua để tháo gỡ khó khăn chung trong toàn hệ thống.

Những khó khăn mang tính đặc thù riêng

Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Quảng Ngãi cũng cho hay, tỉnh có tỉ lệ lớn đồng bào dân tộc thiểu số thuộc diện được TGPL nên địa phương cũng gặp nhiều trở ngại trong quá trình triển khai.

Cụ thể, nhiều Trợ giúp viên pháp lý và luật sư ký hợp đồng TGPL chưa được đào tạo tiếng dân tộc, dẫn đến khó khăn trong tiếp xúc, tư vấn và giải thích pháp luật; từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dịch vụ.

Hiện địa phương chưa có chương trình, chính sách hay cơ chế bồi dưỡng tiếng dân tộc cho đội ngũ thực hiện TGPL; đồng thời thiếu kinh phí tập huấn kỹ năng nghiệp vụ chuyên sâu. Điều này khiến năng lực TGPL, đặc biệt trong các vụ việc phức tạp, chưa thật sự đáp ứng yêu cầu.

Hình ảnh Hội nghị truyền thông về trợ giúp pháp lý trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tại huyện Ba Tơ (cũ) do do Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Quảng Ngãi phối hợp tổ chức nhằm tạo cầu nối giúp người dân tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý nói riêng và đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Địa phương cũng thẳng thắn nêu, hiện nay về cơ chế phối hợp, số vụ việc có đối tượng được TGPL được cơ quan tiến hành tố tụng giới thiệu cho Trung tâm TGPL còn thấp, nhất là trong lĩnh vực dân sự và hành chính. Một số cán bộ tiến hành tố tụng chưa giải thích đầy đủ, cụ thể về quyền được TGPL cho người dân, khiến nhiều trường hợp mất cơ hội được hỗ trợ.

Vì vậy, Quảng Ngãi kiến nghị Bộ Tư pháp và các cơ quan Trung ương sớm hoàn thiện khung pháp lý, đặc biệt là nâng mức kinh phí cho hoạt động TGPL, bởi hiện chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Đồng thời, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý cần tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng tác nghiệp, nhất là tranh tụng, đại diện và bào chữa...

Đặng Ngọc Thủy